Новы правапіс - найбольш істотныя змены

1 верасня 2010 г. набывае моц закон аб новых правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі (ў фармаце PDF). Вядома, нас цікавіць, а якія найбольш сур'ёзныя змены ёсць у новым правапісе, у параўнанні з правапісам 1957 года? Вось пералік, паводле аўтараў дакумента:

1. Пашыраецца прынцып перадачы акання ў словах іншамоўнага паходжання: адажыа, трыа, сальфеджыа замест адажыо, трыо, сальфеджыо.


2. У словах іншамоўнага паходжання, акрамя імёнаў уласных, канцавыя элементы -эр, -эль у адпаведнасці з прынцыпам акання прапанавана перадаваць як -ар, -аль: прынтар, камп'ютар, пэйджар замест прынтэр, камп'ютэр, пэйджэр.


3. Паводле агульнага правіла перадачы на пісьме якання ў першым пераднаціскным складзе прапанавана пісаць "я" замест "е": дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць замест дзевяты, дзесяты, семнаццаць, васемнаццаць.


4. У адпаведнасці з сучаснай моўнай практыкай змяняецца напісанне складанаскарочаных слоў: прафкам, гаркам, абкам, селькар, газпрам замест прафком, гарком, абком, селькор, газпром.


5. Уніфікуецца напісанне прыметнікаў на -скі, утвораных ад уласных назваў: чаньчунскі, цяньшанскі як і любанскі, астраханскі замест чаньчуньскі, цяньшаньскі.


6. Пашыраецца напісанне «ў» (у нескладовага) у словах іншамоўнага паходжання: для ўніверсітэта, пасля ўнікальнай аперацыі замест для універсітэта, пасля унікальнай аперацыі.


7. Спрошчаны правілы пераносу слоў.


8. Зменены правілы напісання вялікай і малой літараў у назвах органаў улады, арганізацый, прадпрыемстваў, устаноў, а таксама ў назвах асоб па пасадах, званнях, тытулах і г.д.: Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь, Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь, Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь, Прэм'ер-міністр Рэспублікі Беларусь, Кіраўнік Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі.


9. Новы параграф «Вялікая і малая літары ў назвах асоб, датычных рэлігій, у назвах міфалагічных і казачных герояў»: асабовыя назвы вышэйшых бостваў, а таксама ўсе словы ў спалучэннях з гэтымі назвамі: Бог, Яхве, Усявышні, Уладыка Нябесны, Святая Троіца.


10. Напачатку і ў сярэдзіне запазычаных слоў спалучэнне [й] + галосны перадаецца, як і ў словах уласнабеларускіх: ёркшырскі, маёр, маярат, маянэз, раён, Ёжэф, Нью-Ёрк замест йоркшырскі, майор, майярат, майянэз, район, Йожэф, Нью-Йорк.


11. Рэгламентавана ўжыванне суфіксаў -ава- (-ява-) і -ірава- (-ырава-): ліквідаваць, акліматызаваць замест ліквідзіраваць, аклімацізіраваць, але камандзіраваць, а не камандаваць, будзіраваць, а не будаваць (пазбягаем стварэння падобных у напісанні слоў з рознымі сэнсамі).

Як бачым, правілы даволі прагрэсіўныя, уведзеныя змены даўно чаканыя і дэ-факта шырока выкарыстоўваюцца ў беларускамоўным асяроддзі. Добра заўважны рух у бок спрашчэння правапісу, а гэта значыць іх будзе лягчэй запамінаць, паменшыцца колькасць памылак у тэксце. Узмоцнена "абеларушванне" запазычаных слоў, зменшана колькасць выключэнняў.

З іншага боку, аўтарам трэба было б прасунуцца крыху далей у гэтым безумоўна правільным накірунку. Напрыклад, унармаваць у правілах выкарыстанне (а больш правільна - невыкарыстанне) суфіксу "-ір-"/"-ыр-" аналагічна "-ірава-" / "-ырава-". Напрыклад, заўсёды пісаць "фармулёўка" замест "фармуліроўка". Але гэта, магчыма, зачын, пакінуты на наступную рэдакцыю правіл правапісу. А пакуль мы будзем ствараць "рэаліі" і напрацоўваць "сучасную моўную практыку", у тым ліку кампутарную. :)